Prašuma
Naša zemlјa spada među vrlo rijetke u Evropi gdje još ima prirodnih šuma ili prašuma. Prašumom smatramo šume stvorene prirodnim putem, koje su po zakonima prirode bez ikakvog djelovanja čovjeka rasle, živjele, obnavlјale se i umirale. Zato su i formirane kao sastojine posebnog tipa.Naše prašume su mješovite sastojine smrče, jele i bukve, a rjeđe čiste sastojine.
Primješani su gorski javor i brijest, najčešće kao pojedinačna stabla. U prašumama se nalaze stabla svih visina, deblјina i starosti, od najmlađih do najstarijih. Na ostacima prirodno umrlih stabala buja novi živo. Značaj ovakvih prirodnih prašumskih objekata sve je više rastao što se razvijala civilizacija i nauka. Danas se naše prašume kao vrlo rijetki prirodni fenomeni u Evropi neobično cijene, jer u velikoj većini evropskih zemalјa one su odavno nestale. Važnost prašuma prekasno je shvaćena u drugim zemlјama i to onda kada su već nestale.
Mi možemo da izdvojimo i zaštitimo pojedine objekte od uništenja i sačuvamo ih za nauku, ne samo našu, nego i ostalog svijeta, koji za njih pokazuje veliko interesovanje. Prašume kao netaknute prirodne šume,iako neobično lijepe i zanimlјive i mada ostavlјaju nezaboravan utisak na svakog posmatrača,lјubitelјa prirode i stručnjaka,ipak nisu samo zato važne i potrebne,nego posebno za nauku,a prema tome i za šumarsku praksu. Strogi prirodni rezervat “Prašuma Janj“ smještena je u zapadnom dijelu Republike Srpske. Pripada Privrednoj jedinici „Gornji Janj“ – Srednjevrbasko šumskoprivredno područje. Strogim prirodnim rezervatom upravlјa ŠG “Gorica“ Šipovo koja je u državnom vlasništvu.
Rezervat je smješten na zapadnim padinama masiva Stolovaš u opštini Šipovo. Nalazi se između 44º07ˈ i 44º10ˈ sjeverne geogafske širine i između
17º15ˈ i 17º17ˈ istočne geografske dužine, između 1180 i 1510 metara nadmorske visine.
U širem okruženju nalaze se rijeka Pliva sa Plivskim jezerom, Vrbas, Sana, i Janj, te planine Lisina (1333 m.n.v.), Podovi (1084 m.n.v.) Čemernica ( 1631 m.n.v.), Vitorog (1906 m.n.v.), Hrbina ( 1543 m.n.v.) i Crni Vrh ( 1514 m.n.v.).
Najbliža naselјa su Pribelјci, Podobzir i Babići, a najbliži urbani centar je grad Šipovo, od koga je prašumski rezervat udalјen 30 km.
Od nastanka Republike Srpske do 2012. godine prašumski rezervat nije imao pravni status zaštićenog dobra. Udruženje “EKO ZONA” Šipovo je 2012. godine pokrenulo postupak za zaštitu prašumskog rezervata “Janj”. Republički zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske izradio je “Prijedlog za zaštitu strogog rezervata prirode ”Prašuma Janj” te predao na usvajanje Vladi Republike Srpske.
Vlada Republike Srpske je donijela Odluku o zaštiti strogog prirodnog rezervata “Prašuma Janj”( Sl.glasnik Republike Srpske, br. 123/12) površine 295 ha.U skladu sa usvojenom međunarodnom klasifikacijom, „Prašuma Janj“ se stavlјa pod najvišu zaštitu , Ia IUCN (Internacional for Conservation of Nature) kategoriju zaštite , kao područje neizmjenjenih prirodnih odlika, sa reprezentativnim eko-sistemima, namjenjenih isklјučivo očuvanju izvorne prirode i ekološke ravnoteže, naučnim istraživanjima (kojima se ne narušavaju osnovna obilјežja i vrijednosti).
Režim zaštite prvog stepena uspostavlјen je na cijelom području strogog prirodnog rezervata „Prašuma Janj“. U strogom prirodnom rezervatu nisu dozvolјene aktivnosti i radnje koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni (branje i uništavanje bilјaka, ubijanje, hvatanje i uznemiravanje životinja, uvođenje novih vrsta, melioracioni zahvati, razni oblici privrednog korištenja).
Antropogeni uticaj
Sa istočne strane prašume nalazi se Dejtonska granica koja je u stvari granica rezervata (bafer zone), što znači da se na teritoriji FBiH intezivno gazduje šumamama. Nadležnom Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju upućen je dopis da u skladu sa zakonskim propisima i međuentiteskom saradnjom pokrenu inicijativu za zaštitu pojasa uz strogi prirodni rezervat “Prašuma Janj“.
Vegetacija
Zajednica bukve i jele sa smrčom (Piceo-Abieti –Fagetum) – dominantna zajednica 95% , zajednica subalpinske bukove šume (Fagetum Subalpinum Dinaricum)oko 4% površine (sjeverna i sjeveroistočna ekspozicija iznad 1470 m.n.v.). Ova zajednica se razlikuje od zajednice bukve i jele sa smrčom na koju se nadovezuje u vertikalnom pogledu, ne samo vegetacijski, već i po manjem obrastu, zapremini, zakrivlјenošću stabala u pridanku itd. Zajednica bijelog bora i smrče predstavlјa fazu sukcesije vegetacije ka svom krajnjem stadijumu na ovom prostoru, zauzima veoma malu površinu od svega 1 %. Ukupna prosječna zaliha – 873 m³/ha
Razvojne faze
Zastuplјene su sve faze (inicijalna, optimalna i terminalna). Pored zajednice bukve i jele sa smrčom u zapadnom dijelu između jezgra i omotača na manjoj lokaciji javlјa se i bijeli bor. Kod inicijalne faze uglavnom je zastuplјena bukva.
FLORA I FAUNA
PLAN UPRAVLjANјA
Vlada Republike Srpske je donijela Odluku kojom se usvaja Plan upravlјanja strogim prirodnim rezervatom „Prašuma Janj“ za period 2014-2029.godina. Sl. gl. Republike Srpske 14/14 Ovim planom upravlјanja definisane su strateške cjeline i strateški cilјevi.
Strateške cjeline ovog plana definišu opštu strategiju rezervata , dok strateški cilјevi definišu cjeline, po kojima je razrađen akcioni plan, koji definiše kako će biti postignuti strateški cilјevi. Strateški cilјevi zasnivaju se na potrebi zaštite biološke raznolikosti i prirodnog nasleđa područja, potrebi istraživanja i edukacije
Za Strogi prirodni rezervat “Prašuma Janj“ definisana su tri strateška cilјa i to:
1. Očuvana i zaštićena biološka raznolikost i prirodno naslјeđe.
2.Provedena istraživanja i edukacija.
3.Povećanje prepoznatlјivosti rezervata u okruženju i šire.
STRATEŠKI CILj 1
Aktivnosti:
- Osnivanje posebne službe za zaštitu i očuvanje prašumskog rezervata,unutar ŠG“Gorica“Šipovo,
- Uspostavlјanje i provođenje monitoringa šumskih ekosistema,
- Istraživanje šumskih štetnih organizama,
- Istraživanje flore i faune,
- Izmještanje šumskog puta iz omotača.
STRATEŠKI CILj 2
Aktivnosti:
- Izrada pravila za obavlјanje naučnih istraživanja u rezervatu,
- Formiranje baze podataka do sada izvršenih istraživanja i mjerenja,
- Prikuplјanje svih dosadašnjih istraživanja u rezervatu i njegovom okruženju,
- Izrada GIS-a rezervata i njegovog okruženja,
- Priprema programa i promocije posjete za studijske svrhe,
- Sprovođenje posjeta studenata šumarskih fakulteta.
STRATEŠKI CILj 3
Aktivnosti:
- Jačanje svijesti lokalne zajednice i lokalne uprave o važnosti rezervata,
- Izrada web-stranice o prašumskom rezervatu,
- Uklјučivanje Strogog rezervata prirode „Prašuma Janj“ u međunarodnu mrežu prašuma.
Strogi prirodni rezervat „Prašuma Janj“ ne ulazi u sastav Šumsko privrednog područja “Srednjevrbasko“. ŠG “Gorica“ Šipovo je osnovala Radnu jedinicu za zaštitu i očuvanje strogog prirodnog rezervata „Prašuma Janj“. Svake godine se rade Godišnji programi za sprovođenje mjera upravlјanja strogim prirodnim rezervatom “Prašuma Janj“ i Plan zaštite od požara.
Pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi u strogom prirodnom rezervatu „Prašuma Janj je urađen i dobijena je saglasnost Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju.
Direktor ŠG “Gorica“ Šipovo je na osnovu svojih ovlaštenja donio Rješenje o usvajanju cjenovnika usluga koji je vezan za organizovani prevoz posjetilaca, usluge vodiča, prezentacije i dr.
Rješavanje planiranih aktivnosti će najviše zavisiti od podrške nadležnih Ministarstava i sistemskog rješavanja finansiranja od strane institucija Republike Srpske, od ostvarene komunikacije i saradnje sa nadležnim institucijama, organizacijama, udruženjima građana kao i pripreme projekata prema domaćim i međunarodnim izvorima finansiranja.
Zakonom o zaštiti prirode definisano je finansiranje zaštićenog prirodnog dobra iz:
- a) budžeta Republike,
- b) budžeta jedinica lokalne samouprave,
- v) sredstava Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost
Republike Srpske,
- g) vlastitih prihoda,
- d) sredstava obezbjeđenih za realizaciju programa,planova i projekata u oblasti zaštite prirode,
đ) donacija,poklona i pomoći i
- e) drugih izvora u skladu sa zakonom.
KAKO POSJETITI PRAŠUMU I ŠTA TREBA ZNATI
Strogim prirodnim rezervatom „ Prašuma Janj “ upravlјa ŠG “Gorica“ za ŠPP „Srednje Vrbasko“ sa sjedištem u Šipovu i Šumskom upravom u Novom Selu.
Posjetioci se mogu kretati po zaštićenom području samo uz prethodno pribavlјeno odobrenje Upravlјača i u pratnji vodiča (čuvara) “Prašume Janj“.
Zahtjev za izdavanje pismenog odobrenja podnosi se JPŠ “Šume Republike Srpske“ a. d. Sokolac, ŠG “Gorica“ Šipovo, Prve šipovačke brigade br.1 telefaks (387-50/371-420, 50/371-286), e/mail: gorica@sumers.org, info@prasumajanj.com, prasumajanj@gmail.com
Fotografisanje i snimanje tonskih i video zapisa na području „Prašume Janj“ dozvolјeno je uz prethodno pribavlјenu saglasnost Upravlјača.
Na području „Prašume Janj“ mogu se vršiti naučni i istraživački radovi. Za istraživanje u „Prašumi Janj“ istraživač je dužan pribaviti saglasnost Upravlјača uz prethodno mišlјenje Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog nasleđa RS.
Zahtjev mora da sadrži podatke o istraživaču, lokaciji, načinu istraživanja,vrijeme u kojem će se izvoditi istraživanje, broj članova ekipe i druge potrebne podatke. Upravlјač, po dobijanju zahtjeva, pribavlјa mišlјenje Zavoda i izdaje saglasnost ili odobrenje gdje definiše dozvolјene aktivnosti u skladu sa ovim pravilnikom i sa stručnim mišlјenjem Zavoda.
Upravlјač pri izdavanju saglasnosti istraživačima naglašava obavezu istraživača da je obavezan dostaviti kopiju rezultata istraživanja u pisanom i elektronskom formatu.
Obrazovne aktivnosti na području „Prašume Janj“, kao što su škola u prirodi, terenska nastava i seminari, stručne ekskurzije potrebno je blagovremeno prijaviti Upravlјaču.
Aktivnosti iz stava 1. ne mogu se provoditi prije nego što Upravlјač potvrdi prijem prijave tih aktivnosti. Prijava namjeravnih obrazovnih aktivnosti mora sadržavati relavantne podatke o vrsti, cilјu, sadržaju, vremenu trajanja, organizatoru i broju učesnika.
Pristup javnosti „Prašumi Janj“ je ograničen i to su organizovane posjete u grupama do 20 učesnika uz nadzor stručnog lica, vodiča. U prijavi se mogu navesti usluge odnosno pomoć koja se očekuje od Upravlјača. Upravlјač će odmah, a najkasnije u roku od dva dana pismeno potvditi prijem prijave obazovnih aktivnosti i obavijestiti podnosioca prijave o posebnim uslovima zaštite prirode i životne sredine prilikom obavlјanja aktivnosti, ako ih ima, kao i o mogućnostima i uslovima pružanja traženih usluga ili pomoći. Po završetku obrazovnih aktivnosti, organizator obrazovnih aktivnosti dužan je da Upravlјaču dostavi kratak izvještaj o toku obrazovnih aktivnosti.
Onome ko blagovremeno ne podnese izvještaj (rok 15 dana) Upravlјač može uskratiti saglasnost i usluge za obavlјanje obrazovnih aktivnosti. Početkom 2019.godine, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, dostavilo je Državnoj komisiji za saradnju BiH sa UNESCO-m, popunjen Tentativni list za Strogi prirodni rezervat „Prašuma Janj“, kao prijedlog zaštićenog područja za proširenje međudržavnog serijskog dobra svjetske baštine Iskonske bukove šume Karpata i drugih regija Evrope.
Navedena nominacija je prihvaćena i registrovana u UNESCO Centru za svjetsku baštinu. Nominacioni dokument je u roku poslat Kancelariji za koordinaciju procesa proširenja, a Odluka Komiteta UNESCO za svjetsku baštinu se očekuje u junu/julu 2021.godine.